همه چیز درباره شیخ منصور بدار (زندگینامه، تصاویر، فیلم های نادر و تلاوتهای منسوب به استاد)

بسم الله الرحمن الرحیم

از جمله شخصیت های مهم و تاثیرگذار در تاریخ تلاوت قرآن کشور مصر در قرن اخیر، استاد شیخ منصور بدار هست که از او  به عنوان یکی از قله ها و ارکان تلاوت نام می برند و قاریان و سمیعه های قدیمی، توصیفات فراوانی از صدای بی نظیر و تکرار نشدنی او و همچنین سبک خاص و ممتاز ایشان در تلاوت قرآن نقل کرده اند، تا جایی که گفته شده استاد عبدالباسط و مرحوم مصطفی اسماعیل تاثیر زیادی از او گرفته اند.

در این پست اطلاعات مختلفی که درباره زندگینامه استاد شیخ بدار در منابع مختلف نقل شده را جمع آوری کردم، و هم چنین توضیحاتی درباره چند تلاوت منسوب به ایشان آماده کردم که همراه با چند فیلم قدیمی و تصاویری نادر از استاد که مدتی قبل برای اولین بار در اینترنت منتشر شده تقدیم می کنم.

منصور محمد منصور بدار، در سال 1884 میلادی در روستای مجوّل از توابع شهر بنها واقع در استان قلیوبیه مصر متولد شد (روستایی که زادگاه استاد عبدالعظیم زاهر دیگر قاری معروف و قدیمی مصر نیز هست). در سنین کودکی و در مکتبخانه‌ی روستا، زیرنظر شیخ علی جاسر کل قرآن را حفظ کرد و بعد از آن جهت تحصیل علوم دینی وارد مدارس الازهر شد. ضمن این که از همان دوران به دلیل این که از صوت زیبایی برخوردار بود، بسیار مورد توجه قرار داشته و در مناسبت های دینی به تلاوت می پرداخت. در همان ایام تحصیل در الازهر بود که یکی از مهمترین اتفاقات زندگی منصور بدار رخ داد!
سلطان عبدالحمید دوم پادشاه عثمانی در سفری که به مصر داشت جهت اقامه‌ی نماز به مسجد الازهر آمده بود که تلاوت این طلبه ی جوان را شنید و شدیداً تحث تاثیر قرار گرفت، و فی المجلس(!) دستور داد که در اسرع وقت جواز سفر شیخ منصور بدار از مصر به استانبول را صادر کردند و او را همراه خود به ترکیه برد. پس از آن استاد به عنوان قاری اختصاصی پادشاه عثمانی انتخاب شده و به "قارئ السلطان" معروف گشت. منصور بدار به مدت چهارده سال (از 1895 الی 1909 میلادی) در ترکیه به سر برد تا این که در سال 1909 و بعد از عزل سلطان عبدالحمید از خلافت، ایشان نیز به مصر برگشت، و جالب این که نقل شده هنگام ورودش به شهر بنها، پدرش شیخ محمد که سالیان مدیدی فرزندش را ندیده و برای استقبال از او به ایستگاه قطار آمده بود وی را نشناخت!!

تصویر نادر و تازه منتشر شده از دوران جوانی شیخ منصور بدار

طبیعتاً با شهرتی که شیخ بدار به عنوان "قاری السلطان" بدست آورده بود، پس از بازگشت به مصر با دعوت های زیادی از طرف بزرگان منطقه و کشور جهت تلاوت در مراسم مختلف مواجه گشته و خیلی زود تبدیل به یکی از معروف ترین و مطرح ترین قراء قرآن مصر شد، تا این که نوبت به انقلاب 1919 مصر رسید.
شیخ بدار در این انقلاب مردمی نقش مهمی ایفا کرد، چرا که تقریبا همه روزه در اجتماعات مردمی گسترده ای که در شهرهای مختلف و در حمایت از این انقلاب برگزار می شد به تلاوت می پرداخت، به ویژه در ابتدا و انتهای سخنرانی های سعد زغلول(رهبر انقلاب مصر) قرآن می خواند و همچنین از عوامل اصلی پخش اعلامیه های انقلابی در بین مردم بود، زیرا تلاوت او باعث اجتماع فراوان مردم شده و جوانان انقلابی نیز از این فرصت برای توزیع اعلامیه ها استفاده می کردند! همین امر باعث شد که شیخ منصور بدار به "قاری الثورة" یا "قاری انقلاب" ملقب گشته و همچنین دوستی عمیق و بسیار نزدیکی بین او و سعد زغلول ایجاد شد.

فیلم بسیار قدیمی و نادر از استقبال پرشور و گسترده مردم منطقه صعید مصر از سعد زغلول
سال 1922 میلادی
http://s3.picofile.com/file/8230968792/zaqlul_1922.mp4.html

در یکی از صحنه های این فیلم، شخصی با لباس علمای الازهر در کنار سعد زغلول دیده می شود که بی شباهت به منصور بدار نیست!!!!

همین دوستی نزدیک شیخ منصور بدار با جناب سعد زغلول بود، که سبب شد پس از وفات سعد در سال 1927 میلادی، به مدت یک هفته در مراسم ختم او به تلاوت قرآن بپردازد (و البته شیخ احمد ندا، محمد رفعت و علی محمود نیز در این مراسم مشارکت داشتند). همچنین در مراسم چهلم و نیز سالگرد سعد در سال 1928 میلادی که در بیت الأمة برگزار شده بود به تلاوت قرآن پرداخت.

بیت الأمة یا خانه ملت (واقع در منطقه سیدة زینب قاهره) که مقر حزب سعد زغلول بود و در همان جا نیز دفن شد

ماجرای مهم دیگر در زندگی شیخ منصور بدار، تلاوت در مجلس ختم ملک فؤاد پادشاه کشور مصر در سال 1936 میلادی بود. در خلال این مراسم و در حالی که جمعیت حاضر در مجلس از تلاوت زیبا و باشکوه او به وجد آمده بودند، ناگهان استاد تلاوت خود را متوقف کرد. هنگامی که علت امر را جویا شدند، او به ملک فاروق -شاه جدید و تازه به تخت نشسته- اشاره کرد که در حال سیگار کشیدن بود! شیخ بدار از شاه جوان درخواست کرد که یا سیگار را کنار بگذارد و یا از مجلس خارج شود و به سیگار کشیدنش ادامه دهد تا احترام قرآن حفظ شود! ملک فاروق نیز فوراً سیگارش را کنار گذاشت تا شیخ تلاوت را از سر بگیرد.

فیلم قدیمی و نادر از تشییع جنازه ملک فؤاد، پادشاه مصر - 28 آوریل 1936 میلادی

http://s3.picofile.com/file/8230969276/fuad_1936.mp4.html

در همین سال 1936 بود که شیخ منصور بدار در حالی که در اوج شهرت قرار داشت، بطور غیر منتظره ای قرائت قرآن در مجالس رسمی و محافل را کنار گذاشت، درخواست های فراوانی که از او می شد تا در رادیو به تلاوت بپردازد را رد کرد، و به روستای محل تولد خود یعنی مجول بازگشت. (البته بعضاً نقل شده که شیخ بدار برای مسئولین رادیو این شرط را گذاشته بود که هیچگونه محدودیت زمانی برای تلاوت او قرار ندهند، و قبل و بعد از تلاوتهای او هم احادیث و خطبه های دینی پخش شود، اما با شرایط او موافقت نکردند و در نتیجه استاد هم حاضر به تلاوت در رادیو نشد)
شیخ بدار از آن سال تا آخر عمر، انزوا و گوشه نشینی اختیار نمود و فقط در برخی از محافل دینی روستای خود حضور پیدا می کرد، به عنوان مثال گفته شده در آخرین جمعه ماه رمضان هر سال(الجمعة الیتیمة) در یکی از مساجد روستا حاضر می شد و تلاوت می کرد، که همین تلاوتهای معدود نیز علاقه مندان زیادی را در روستای مجول گرد می آورد تا از صوت زیبای او مستقیض شوند، و چنانچه برادرزاده شیخ بدار و همچنین فرزند عبدالعظیم زاهر (که در برخی از محافل تلاوت او حضور داشته) نقل می کنند، استاد در این مجالس سوره هایی مانند رعد، نجم قمر و حاقه را در نهایت زیبایی تلاوت می کرد که مردم را شدیداً تحت تأثیر قرار می داد (به ویژه گفته اند که مانند شیخ مصطفی اسماعیل، علاقه خاصی به تلاوت سوره حاقه داشت!) سرانجام در 9 آگوست سال 1967 میلادی، صدای طلایی استاد منصور بدار خاموش شد و در سن 83 سالگی جان به جان آفرین تسلیم کرد.

و اما مهمترین مسئله در مورد شیخ منصور بدار که همان تلاوتهای بجا مانده از ایشان است؛
چنانچه اشاره شد شیخ بدار هرگز در رادیوی مصر تلاوت نکرد و طبیعتاً احتمال این که تلاوتی از ایشان در آرشیو صداوسیمای مصر موجود باشد اندک است (هرچند ممکن است برخی تلاوتهای ایشان درمجالس رسمی مانند همین مراسم ختم ملک فواد ضبط شده باشد) ولی با توجه به این که چندین سال به عنوان قاری پادشاه عثمانی در ترکیه تلاوت می کرد احتمال می دهند که تسجیلاتی از او در ترکیه موجود باشد اما هنوز هیچ خبری از آن در دست نیست. (مطلب عجیب و جالب این که برخی از منابع قدیمی نوشته اند در آرشیو رادیوی ایران هم آثاری از شیخ منصور بدار موجود هست!! و به همین دلیل یکی از دوستان مصری از من خواسته بود این آرشیو رو جستجو کنم و اگه تلاوتی پیدا کردم براش بفرستم!!!)

اما گذشته از آرشیو رادیوها، شخصیت مهمی که نام او در زمینه ضبط تلاوتهای منصور بدار مطرح شده، جناب "حیدر پاشا" وزیر جنگ مصر در دوران ملک فاروق است. او که از دوستان نزدیک شیخ بدار به شمار می آمد، برخی از تلاوتهای استاد را بر روی صفحات گرامافون ضبط نموده و گردآوری کرد، و البته چندسال قبل از درگذشت شیخ بدار، از دنیا رفت. مدتی بعد از وفات استاد، سمیعه و علاقه مندان او نزد خانواده حیدرپاشا رفتند تا برخی از این تلاوت ها را تهیه کنند اما با پاسخ منفی روبرو شدند! چرا که به گفته آن ها، استاد منصور بدار وصیت کرده بود تا معدود تلاوتهای ضبط شده اش پنهان بماند و استماع آن ها ممنوع است! اصرارهای فراوان سمیعه هم هیچ اثری نداشت و هرچقدر به خانواده حیدرپاشا گفته شد که چنین وصیتی اصلاً از نظر شرعی صحیح نیست و اعتباری ندارد، و طبق قاعده "حاجب العلم آثم" هرگز نباید چنین میراث گرانبهایی را مخفی نمود، هیچ افاقه نکرد!! به هرحال هنوز که کسی نتوانسته به این گنجینه ارزشمند دسترسی پیدا کند، و بعضاً گفته شده که ورثه حیدرپاشا تمام این صفحات گرامافون را دفن کرده و از بین بردند تا هیچ کس نتواند به آن ها دست یابد.

این قضایا سبب شد که تا سالهای سال فقط توصیف تلاوتهای بی نظیر شیخ منصور بدار در کتابها نوشته می شد بدون این که اثری از آنها باشد؛ تا این که نوبت به اینترنت و فضاهای مجازی رسید!

اولین تلاوتی که به اسم استاد منصور بدار در سایت های قرآنی منتشر شد، تلاوتی نیم ساعته بود از سوره مبارکه مومنون که گفته می شد استاد در دهه شصت میلادی تلاوت کرده:

http://s3.picofile.com/file/8227210126/baddar_mo_menun1_35.mp3.html

علی رغم این که این تلاوت خیلی زود در سایت های زیادی پخش شده و معروف شد، اما اکثر قریب به اتفاق فعالان قرآنی و سمیعه های حرفه ای که در سایت های عربی فعال هستند، این موضوع را تکذیب کرده  و با قاطعیت رد کردند. (حتی شخصی که این تلاوت رو برای اولین بار در سایت مزامیر گذاشته بود، بعداً اعلام کرد که اشتباه کرده و مطلب خودش رو اصلاح کرد.mazameer2-mazmeer1) دلایل متعددی هم در این زمینه آورده شده، از جمله این که اولاً این تلاوت به صورت استودیویی هست در حالی که در زندگینامه استاد توضیح داده شد که ایشان هرگز در رادیو تلاوت نکردند و معدود تلاوت هایی که در دهه های آخر عمر خود انجام دادند فقط در مساجد روستای مجول و بصورت مجلسی بود، مهم تر  این که در نقل های قدیمی از صدای خاص و ویژه شیخ منصور تعاریف زیادی شده، در حالی که بنظر نمی آید صدای این قاری (که سوره مومنون را تلاوت می کند) شایسته چنین تعریف هایی باشد!! و نکته بعدی این که به گفته سمیعه های قدیمی، استاد عبدالباسط هم تاثیر زیادی از سبک تلاوت منصور بدار گرفته بود، در حالی که در این تلاوت کمترین شباهتی به تلاوت عبدالباسط نمی بینیم و صرفا یک تقلید محض از استاد مصطفی اسماعیل است! بعضی از  برادران عراقی گفته اند که این تلاوت در اصل از یکی از قراء کشور عراق به نام "عادل یوسف العادلی" هست که خود از مقلدین مصطفی اسماعیل بوده.
علی أی حال، با وجود این که شواهد مختلف از صحیح نبودن انتساب این تلاوت به منصوربدار حکایت دارند، اما این مطلب خیلی شایع شده و در سایت ها و وبلاگ های متعددی هم پخش شده، به ویژه در کشور ما حتی خیلی از اساتید قرآنی این مطلب رو باور کرده و بر اون اساس قضاوت می کنند! چنان چه خودم بارها از کارشناسان معروف رادیوقرآن صحبتهایی به این مضمون شنیدم که ادعا می کردند مصطفی هرچی داره از منصور بدار داره، و سندشان هم همین تلاوت کذایی بود!! (البته در این که شیخ مصطفی از سبک منصور بدار تاثیر گرفته تردیدی نیست، ولی نه تا این حد!)

تلاوت دومی که به اسم منصور بدار منتشر شد، تلاوتی بود از سوره مبارکه احزاب که کیفیت بسیار پایینی هم داشت:

http://www.4shared.com/music/MBMYsbOp/___online.html

اما خیلی زود مشخص شد که این تلاوت هم ارتباطی با شیخ بدار نداشته و با صدای استاد عبده عبدالراضی هست، که تغییرات زیادی روی آن اعمال شده تا صدا چندان واضح و قابل تشخیص نباشد!! در حالی که فایل اصلی این تلاوت شیخ عبدالراضی با کیفیت بالا موجود هست:

http://s3.picofile.com/file/8227215584/Razi_Ahzab_Qesar.mp3.html

مدت زیادی نگذشته بود که سومین تلاوت منسوب به منصور بدار هم در فضای مجازی منتشر شد! این بار مقطع کوتاهی از سوره واقعه که ادعا می شد در سال 1927 در مراسم اربعین سعد زغلول انجام شده!!!

http://www.4shared.com/mp3/2rtoS4my/___.html

خودم وقتی اولین بار این مقطع رو شنیدم فکر می کردم یکی از قاریان نوجوان کشور خودمون هست(!) چون نوع تلاوتش به مصری ها چندان شباهتی نداشت. اما طولی نکشید که فایل کامل و اصلی این مقطع هم پیدا شد. در واقع چندین سال قبل، شخصی این تلاوت رو در یکی از سایت های مربوط به مطربین مصری گذاشته و ادعا کرده بود نواری بسیار قدیمی و مربوط به سنین جوانی "ام کلثوم" هست!!! در حالی که کارشناسان همان سایت(که صدای ام کلثوم رو مثل کف دست میشناسند!) همگی این موضوع رو رد کردند و در این بین بعضی ها حدس زدند که شاید تلاوت یک از قراء قدیمی مانند شیخ بدار باشد. این فایل به مدت 42 دقیقه و شامل سه تلاوت کوتاه از سوره های زمر، قصص و واقعه هست:

http://s1.picofile.com/file/8227213334/Baddar_Zomar_Qasas_Waqiah.mp3.html

دانلود تلاوت ها به صورت جداگانه و با کیفیت بهتر:
سوره قصص
http://s3.picofile.com/file/8227210800/Baddar_Qasas51_67.mp3.html
سوره واقعه
http://s3.picofile.com/file/8227211776/Baddar_Waqiah1_74.mp3.html
سوره زمر
http://s1.picofile.com/file/8227212500/Baddar_Zomar53_66.mp3.html

در مورد این تلاوت بحث زیادی شده که آیا حقیقتاً از منصور بدار هست یا خیر؟ هرچند که خیلی ها این مسئله رو هم رد می کنند و معتقدند هنوز هیچ تلاوت حقیقی از استاد در دسترس نیست، اما یکی از برادران مصری که بسیار پیگیر این تلاوت های قراء رعیل الاول هست (جناب عبداللطیف الصاوی) گفته که این تلاوت رو برای برخی از قدیمی های روستای مجول که تلاوت شیخ بدار رو مستقیماً شنیده بودند پخش کرده، و آن ها تایید کردند که به صدای شیخ منصور بدار شباهت زیادی دارد! والله أعلم بالصواب

گذشته از تلاوتهای استاد منصور بدار، تا همین چندوقت قبل بجز یک عکس، هیچ تصویر دیگری از استاد در اینترنت نبود! اما خوشبختانه چند ماه قبل یکی از علاقه مندان، به منزل شخصی ایشان در روستای مجول رفته و فیلم جالب و منحصر به فردی از این خانه تهیه کرد، که در این فیلم تصاویر جالبی از تابلوهای قدیمی استاد منصور بدار، کتابخانه شخصی او، و همچنین کلاه و خنجر و کمد و تختخواب و سایر لوازم موجود در خانه ایشان را مشاهده می کنیم که بسیار دیدنی است:

المتبقى من مقتنیات الشیخ منصور بدار القاریء الخصوصى للسلطان عبدالحمید
 السریر والدولاب والشماعة والطربوش والخنجر وحامل المصحف وصورته فى شیخوخته بدون لحیة وبعض الکتب

http://www.aparat.com/v/PCNgz

و در انتها تصویر نادر دیگری از استاد مرحوم شیخ منصور بدار:

      

(کُتِب فی 25 محرم الی 19 ربیع الاول1437 !!)