بسم الله الرحمن الرحیم
امروز 30 خرداد، چهل و پنجمین سالگرد درگذشت یکی از مفاخر تاریخ تلاوت قرآن، صاحب صوت البکاء، شهید القراء استاد محمد صدیق منشاوی است (20 ژوئن 1969 میلادی)
به همین مناسبت ترجمه یکی از کامل ترین زندگی نامه های موجود از استاد منشاوی را که نکات جالب و خواندنی از زندگی ایشان را روایت می کند، آماده کردم که در چند قسمت تقدیم علاقه مندان به تلاوت های استاد می کنم.
متن عربی این مطلب را می توانید در وبلاگ جلسه استاد منشاوی مطالعه بفرمایید.
نبذة عن حیاة الشیخ محمد صدیق المنشاوی
این صفحات را که از منابع موثق جمع آوری کردم به همه کسانی که قلبشان برای قرآن و اهل قرآن می تپد هدیه می کنم. سخن از یکی از بزرگان قرائت قرآن است که زندگی اش را در خدمت قرآن وقف کرد. او امیر دلهاست و صاحب سبکی نو در میان قاریان که بر قلّه ی رفیع تواضع ایستاده و صاحب صوت محزون است.
او محمد صدیق منشاوی است.نام بزرگی که زیر آن اسرار پنهان بسیاری وجود دارد که عاشقان و مریدانش را حیران می کند، و با وجود گذشت بیش از چهل سال از وفاتش، هر روز اسرار جدیدی برای ما آشکار می شود. محمد صدیق منشاوی با سبک تلاوت منحصر به فرد و خاصی که خود تنها مدرس و استاد آن بود،قلبها را به سوی خود جذب کرد و شاگردان و مریدان بسیاری از گوشه و کنار دنیا و از کشورهای مختلف گرد او جمع شدند.
به همه ی این مریدان و عاشقان منشاوی، داستان زندگی شیخ را با عنوان عمر کوتاه و اثر ماندگار، هدیه می کنم، اما با اسلوب و شیوه ای جدید، به این شکل که در سیره ی بی نظیر و عطرآگین زندگی اش تعمق می کنیم.
خانواده منشاوی، قهرمانان قرآن
تاریخ با عظمت خانواده منشاوی، به شیخ مثبت منشاوی می رسد که آوازه اش در الصعید مصر پیچیده بود. او یکی از مشهورترین قراء مصر بود. خداوند به او صوت ناب و زیبایی عطا کرده بود. خانواده شیخ مثبت حفظ قرآن و تجوید و ترتیل را نسل در نسل به ارث بردند و در طول دو قرن فرزندان و نوه های این خانواده ی مبارک، از رسالت تعلیم قرآن، تبعیت کردند.
شیخ مثبت به پسرش، سید، حفظ قرآن و احکام و تجوید و ترتیل را آموزش داد، تا اینکه به همان جایگاه پرآوازه ی پدرش رسید. شیخ صدیق، پسر شیخ سید منشاوی نیز حفظ قرآن را نزد پدرش شروع کرد و زمانی که به نه سالگی رسید حافظ کل قرآن شد. سپس شیخ صدیق به قاهره رفت و علم قرائات را نزد شیخ مسعودی، که در آن زمان یکی از معلمان مشهور علم قرائات بود، آموخت. اهل تصوف آن عصر به او لقب امین القرآن دادند، او حقیقتا امین بود و هجده عضو خانواده اش را به عالم قرائت قرآن تقدیم کرد. شهرت او در تمام کشور مصر پر شده بود. تعداد بسیار کمی تلاوت با صدای او در رادیو سوریه و لندن ضبط شده است که پخش نیز می شود. با وجود شهرت زیاد، او فقط در شهر خودش تلاوت می کرد و از تلاوت در خارج از شهر خودش روی گردان بود. او فقط برای تلاوت در مراسم عزای شیخ محمد رفعت به سفر رفت، چون برای این قاری بزرگ احترام زیادی قائل بود. وقتی مسئول وقت رادیو از او درخواست ضبط تلاوت نمود، او نپذیرفت.
ماجرای مشهوری که درباره این مرد بزرگ نقل شده، این است که: یکبار که در مجلس عزای یکی از اشراف شهر قنا تلاوت کرده بود، در پایان مجلس برادر متوفی خواست مبلغی به شیخ بدهد. او در جیبش سکه ای طلا (جنیه) و سکه ای بی ارزش (ملیم) داشت و زمانیکه که میخواست هدیه شیخ را بدهد به اشتباه آن سکه بی ارزش را به شیخ داد، و شیخ بی آنکه به آن نگاهی کند به خانه بازگشت، و زمانیکه به منزل رسید دریافت آنچه که آن مرد به او داد چه بود. چیزی نگذشت که آن مرد متوجه خطایش شد، پس با سرعت نزد شیخ آمد و از اشتباه بزرگی که مرتکب شده بود عذرخواهی کرد، و با اصرار خواست آن سکه طلا (جنیه) را به او بدهد اما شیخ منشاوی نپذیرفت و این آیه را تلاوت نمود: قُل لَّن یُصِیبَنَا إِلاَّ مَا کَتَبَ اللّهُ لَنا
دانلود تلاوت شیخ صدیق منشاوی - سوره مجادله
اما برادر شیخ صدیق، یعنی شیخ أحمد السید، در الصعید ماند و در آنجا قرآن آموزش می داد و تلاوت می کرد. وقتی ملک فاروق از او خواست قاری قصر پادشاه شود، او نپذیرفت و برای پادشاه شرطی گذاشت مبنی بر اینکه کافه ها و قهوه خانه ها از دادن مشروبات و انجام بازی های قمار (تخته نرد) و...، از ساعت هشت شب که زمان پخش قرآن از رادیوست، منع شوند. به خاطر شأن و جایگاه کلام خدا، لازم است مردم موقع شنیدن تلاوت قرآن به مشروبات و گفتگوهای بی مورد و لهو و لعب مشغول نباشند. پادشاه گفت: این یعنی در هر کافه یک نگهبان گماشته شود، این کار سخت است و ما از انجام آن معذوریم. شیخ احمد گفت: ما هم از تلاوت برای شما معذوریم! پادشاه چاره ای نداشت جز اینکه از او تقدیر کند و هرگز او را مجبور به تلاوت در قصر پادشاهی نکرد.
شیخ صدیق منشاوی به حفظ قرآن توسط فرزندانش بسیار اهتمام داشت. او چهار فرزند پسر به نام های محمد، محمود، احمد و حامد داشت. پسر اول و دوم (محمد و محمود) از قاریان بزرگ و مشهور در عالم اسلام گردیدند، پسر سوم (احمد) در کودکی و البته بعد از حفظ قرآن، از دنیا رفت، و چهارمین پسر (حامد) در الأزهر معلم شد.
این همان خانواده ای است که شیخ محبوب و نور چشم ما، استاد محمد صدیق منشاوی در آن متولد شد، رشد کرد و تربیت یافت. خانواده منشاوی در آموزش و حفظ قرآن فضیلت دارند. آنها شایسته ی عنوان قهرمانان قرآنی بودند. آنها خود از حاملین قرآن و بهترین مروّج و مبلّغ قرآن در عالم بودند. اکنون به زندگی یکی از این قهرمانان قرآن می پردازیم. خداوند صوتی زیبا و سبکی بی نظیر به او عطا نمود که هنگام تلاوت با آن صوت محزونش اشکها جاری می شود.
تولد و رشد قرآنی
شیخ محمد صدیق سید مثبت المنشاوی در ژانویه 1920 (1338هجری) در روستای منشاه از توابع استان سوهاج جمهوری عربی مصر به دنیا آمد. این روستا در عصر فرعونی منشات نامیده میشد و نام روستای مجاور آن هم تخمیم بود، (هر دو به معنای پسرعمو) بعدها این دو اسم فرعونی به المنشاه و أخمیم تغییر یافت. شیخ در این روستا زندگی کرد و رشد نمود. در ابتدا پدرش شیخ صدیق، خود به آموزش و حفظ قرآن پسرش محمد اهتمام داشت. سپس او را در حالیکه فقط چهار سال داشت نزد قراء روستا فرستاد. شیخ ابومسلم با دیدن استعداد او و سرعت حفظ و حلاوت صدایش، او را بسیار تشویق می کرد. شیخ عزیز ما در هشت سالگی قرآن را نزد شیخ محمد النمکی حفظ کرد. سپس به همراه پدرش شیخ صدیق و عمویش شیخ احمد سید، برای آموزش علم قرائات و علوم قرآنی به قاهره رفت، و در دوازده سالگی علم قرائات را نزد شیخ محمد مسعود، که از صوت زیبا و نبوغ محمد خیلی خوشش آمده بود، آموخت.
روزها گذشت و محمد صدیق به سن پانزده سالگی رسید. احکام القرآن الکریم را نیز نزد شیخ محمد ابی العلا و شیخ سعودی محمد آموخت.در صدای او حلاوتی بود که او را از قاریان بزرگ آن زمان متمایز و برتر می ساخت. در نتیجه شهرت و آوازه اش در استانهای مختلف مصر مخصوصا استان سوهاج پیچید و باعث افزایش اعتماد به نفس او شد، تا اثر بزرگی بر قرائت قرآن بر جای گذارد.
ازدواج محمد صدیق – خانواده قرآنی و تربیت اسلامی
شیخ محمد صدیق منشاوی در سال 1938 با دختر عمویش ازدواج کرد و صاحب 4 فرزند شد: 2 پسر و 2 دختر، و در حالیکه سن او از چهل سالگی گذشته بود دوباره ازدواج کرد، همسر دومش از شهر أخمیم استان سوهاج بود که صاحب 9 فرزند شد: 5 پسر و 4 دختر. همسرانش با هم در یک خانه و با دوستی و مودت زندگی می کردند. همسر دوم او یک سال قبل از وفات استاد منشاوی، در ایام حج و در هنگام اداء فرائض حج از دنیا رفت.
اسامی فرزندان پسر شیخ از این قرار است: محمد سعودی که تاجر است، محمد الشافعی که مهندس معمار در عربستان سعودی است، محمد نور افسر ارتش است، دکتر عمر در دانشکده علوم دانشگاه الازهر تدریس می کند، صلاح حسابدار یک شرکت خصوصی است، طارق در عربستان سعودی کار می کند و مهندس است.
فرزندان دختر شیخ به نامهای فردوس، فتحیه، فریال، فاطمه و فائزه هستند که هیچکدام شغلی ندارند و کار نمی کنند و همگی ازدواج کرده اند. سه دختر بزرگتر در زمان حیات پدرشان و بعد از اتمام حفظ قرآن ازدواج کردند، اما شیخ محمد دو دختر دیگرش را در کودکی تنها گذاشت و در زمان وفات او کوچکترین دخترش فقط یک سال داشت! پدربزرگشان شیخ صدیق تربیت آنها و آموزش حفظ قرآن به آنها را بر عهده گرفت.
همه ی فرزندان شیخ حافظ قرآن هستند. از بین فرزندان استاد، فقط دو پسرش صلاح و عمر، حلاوت صوت شیخ را به ارث بردند، و با صوت زیبایشان از بقیه متمایز شدند، به گونه ای که مورد تأیید بسیاری از متخصصین علوم قرآنی قرار گرفتند. در مورد چگونگی تربیت فرزندان توسط شیخ، پسر بزرگ استاد، حاج سعودی، می گوید: پدرم بسیار به حفظ قرآن اهتمام داشت و اصرار داشت ما از پنج سالگی حفظ قرآن را شروع کنیم. و در واقع وجه مشترک فرزندان شیخ محمد صدیق منشاوی (سوای تخصص آنها) حفظ قرآن است.
طارق محمد صدیق نقل می کند در بسیاری مواقع، پدرش را زمانی که به مسجد می رفت همراهی می کرد، مخصوصا در روزهای جمعه در مسجد الزمالک، در آن زمانی که شیخ، قاری این مسجد شده بود. و همچنین همراه او به رادیو می رفت، چون شیخ عادت داشت بعد از نماز جمعه به رادیو برود.
پسر دیگر استاد، الشافعی، در مورد روش تربیتی پدرش می گوید: پدر بسیار به اداء فرائض و واجبات ما اهمیت می داد. و ما را به همراه خود به مساجدی که در آن قرآن تلاوت می کرد، می برد. و این برای من فرصت خوبی بود تا مساجد بزرگ مصر را ببینم و بشناسم. او خیلی مراقب بود ما در انتخاب دوست دقت کنیم و اصرار داشت دوستانی از خانواده های مذهبی انتخاب کنیم. به فرزندانش در انجام تکالیف درسی کمک می کرد، در جلسات اولیاء دانش آموزان در مدرسه ی فرزندانش شرکت می کرد. در ایام تعطیلات تابستان با ما در ورزش هایی مثل شنا و تیراندازی شرکت می کرد. شب ها کتاب های دینی متناسب با سن ما برایمان می خواند، اما بیش از همه ی اینها، به حفظ قرآن فرزندانش اهمیت می داد. و آن فرزندانی که در زمان وفات استاد کوچک بودند، پدرش شیخ صدیق مسئولیت آموزش و حفظ آنها را بر عهده گرفت.
پیوستن به رادیو
اولین تلاوت شیخ در روستای أبارالملک شهر أخمیم در استان سوهاج و در یکی از شب های ماه مبارک رمضان سال 1935 بود.
شهرت و آوازه ی تلاوت های زیبای او در بین مردم مصر زبانزد بود و وقتی مسئولین رادیو این موضوع را دانستند از او خواستند به رادیو برود و امتحان بدهد و چنانچه در امتحان پذیرفته شد قاری رادیو شود، شیخ این درخواست آنها را نپذیرفت و گفت: قرائت در رادیو را نمی خواهم و نیازی به شهرت آن ندارم و هرگز زیر بار امتحان نمی روم.
مدیر وقت رادیو دستور داد افرادی از رادیو، به محل تلاوت شیخ منشاوی بروند. شیخ در آن روز در یکی از محافل ماه رمضان در خانه یکی از ثروتمندان روستای إسنا تلاوت می کرد که گروه اعزامی رادیو برای ضبط تلاوت آمدند، و در همان زمان گروهی دیگر از فرستادگان رادیو برای ضبط تلاوت پدر استاد، به استان سوهاج رفتند. شیخ صدیق منشاوی، آن روز در روستای العسیرات استان سوهاج در منزل حاج احمد أبورهاب تلاوت می کرد. این اتفاق تا آن زمان در تاریخ رادیو سابقه نداشت و اولین بار بود که رادیو، دستگاهها و عوامل رادیویی را به همراه مهندسان خود، برای ضبط تلاوت یکی از قاریان به مجلسی می فرستاد. یکی از مجلات آن زمان نیز این ماجرا را نقل کرده است.
وقتی مسئولان رادیو، دو نوار ضبط شده از تلاوت شیخ محمد صدیق و پدرش را برای جلب اعتماد آنان، برایشان فرستادند، آنها باز هم درخواست مسئولان رادیو را نپذیرفتند. این موضوع خشم مسئولین رادیو را برانگیخت و نزدیک بود مشکل بزرگی ایجاد شود، تا اینکه افسری عالیرتبه به نام عبدالفتاح پاشا که از دوستان نزدیک محمد صدیق بود، به او گفت که این سرپیچی توجیهی ندارد و ابداً شایسته ی او نیست، چون مسئولان رادیو با وجود رد درخواستشان، متخصصان و مهندسان خود را برای ضبط تلاوت فرستادند، پس باید پاسخ مناسب و شایسته ای به آنها داده شود. و بعد از اصرار زیاد، بالاخره شیخ محمد صدیق منشاوی به رادیو رفت و تا زمان وفاتش قاری رادیو بود، اما پدرش می گفت: از خانواده ی منشاوی، برای رادیوی مصر، پسرم محمد، کافی است.
از سال 1945، شیخ قاری رادیو شد و اولین تلاوتی که با صدای او ضبط شد تلاوت سوره لقمان بود، جالب این است که آخرین تلاوت ضبط شده از استاد نیز، تلاوت همین سوره مبارکه است.
تلاوت های رادیو
علاوه بر ترتیل کامل مصحف، به روایت حفص از عاصم، بیش از صد و پنجاه تلاوت با صدای استاد محمد صدیق منشاوی در رادیو مصر و رادیوهای دیگر ضبط شده است. شیخ محمد صدیق پیشنهاد ضبط تلاوت ترتیل کل قرآن کریم را به رادیو داد. زمانی که استاد در سفر بود، اولین تلاوت ترتیل با صدای شیخ حصری ضبط شد، و بعد از بازگشت شیخ منشاوی از سفر، تلاوت ترتیل کل قرآن با صدای ایشان ضبط شد. شیخ عامر سید عثمان یکی از مشایخ و علمای بزرگی بود که بر ضبط تلاوت ترتیل استاد منشاوی نظارت داشت.
برتری تلاوت ترتیل استاد بر دیگر تلاوتهای ترتیل ضبط شده، آشکار و مبرهن است. استاد بارها در طول ضبط تلاوت ترتیل نمی توانست خود را کنترل کند و گریه می کرد. به همین دلیل ضبط تلاوت چند بار تکرار می شد. تا اینکه بالاخره ضبط این تلاوت ترتیل که اکنون در اختیار ماست، به پایان رسید. و استاد زمان کوتاهی بعد از پایان ضبط آن، از دنیا رفت. و بسیاری از مردم با اشتیاق فراوان منتظر انتشار آن بودند، چون تنها همان یک نسخه در اختیار رادیو بود و نسخه ی دیگری از آن وجود نداشت.
دانلود ترتیل کل قرآن با صدای استاد منشاوی-با کیفیت متوسط و حجم 400 مگابایت
اما در مورد تلاوت مجود، شیخ محمد صدیق منشاوی یک دوره تلاوت مجود برای رادیو ضبط کرد که تقریبا پنج ساعت از آن کم بود، اما متأسفانه مسئولین رادیو اصلا به حفظ و نگه داری تلاوت های ضبط شده ی قراء اهتمام نداشتند و روی نوارهایی که تلاوت قرآن با صدای منشاوی ضبط شده بود، برنامه های دیگری مثل سخنرانی های رئیس عبد الناصر ضبط شده است!
رادیو قرآن مصر همیشه غروب روزهای ماه رمضان تلاوت استاد منشاوی را پخش می کرد. چقدر آن لحظات روحانی مغرب قبل از افطار، با تلاوت شیخ منشاوی زیبا بود*، گویی قلب ها را در آسمان به پرواز در می آورد...
ادامه دارد.....
*قابل توجه علاقه مندان به تلاوت های استاد منشاوی : امسال هم در ماه رمضان و در لحظات روحانی قبل از افطار، تلاوتی از استاد منشاوی پخش خواهد شد، البته این بار از نوع تصویری و برای اولین بار!! طبق اطلاعاتی که تا الان منتشر شده، این تلاوت استودیویی از سوره آل عمران، آیات 93 الی 99 هست که سال 1960 تلاوت شده و شب اول ماه رمضان از شبکه اول تلویزیون مصر (قناة الأولی) پخش خواهد شد.
